Monumenten
Wat zijn monumenten?
Een Rijksmonument is een gebouw of terrein dat door de minister is aangewezen en daarom onder gelding van de Monumentenwet beschermd wordt. Een Rijksmonument vertegenwoordigt bijzondere cultuurhistorische waarden. Per 1 januari 2006 waren er ruim 50.000 Rijksmonumenten. De gemeente Leeuwarderadeel heeft ca. 28 gebouwen op haar grondgebied die Rijksmonument zijn, bijvoorbeeld Dekema State. Overigens is molen "De Hoop" in het centrum van Stiens geen Rijksmonument. De molen is namelijk begin jaren 90 afgebrand en opnieuw opgebouwd. Een gebouw dat jonger dan 50 jaar is, kan geen Rijksmonument worden.
De status van Rijksmonument heeft voor de eigenaar van het gebouw voor- en nadelen. De status betekent dat er beperkingen worden opgelegd aan wat de eigenaar aan het gebouw mag veranderen. Echter, omkeerbare veranderingen aan het monument zijn doorgaans toegestaan. Bovendien komt de eigenaar in aanmerking voor Rijkssubsidies bij het plegen van onderhoud of restauraties. Daarnaast kan de titel Rijksmonument statusverhogend werken.
Een stads- of dorpsgezicht is een verzameling van landschappelijke elementen en gebouwen die door de minister op grond van de Monumentenwet aangewezen zijn omdat zij een hoge cultuurhistorische waarde vertegenwoordigen. Ook een stads- of dorpsgezicht is een figuur uit de Monumentenwet. Leeuwarderadeel heeft één beschermd dorpsgezicht, namelijk dat van Jelsum, dat verreweg de meeste monumenten van de gemeente telt.
Gemeenten en provincies kunnen overigens ook monumenten aanwijzen, en dan gaat het om gemeentelijke of provinciale monumenten. In Stiens zijn twee gemeentelijke monumenten aangewezen.
